Trước kia, đi miền núi nhiều, thấy đảng sâm khá nhiều, nên không coi trọng. Tuy nhiên, từ lần đi nửa vòng Trung Quốc, gặp gỡ lãnh cả chục tập đoàn Đông dược lớn nhất Trung Quốc, thì mình thay đổi hoàn toàn nhận định về loại thảo dược này.

Trung Quốc là bậc thầy về đông y, đặc biệt giỏi về sâm, nhưng họ lại rất coi trọng thứ sâm mà người Việt coi thường này.

Mỗi công ty lớn sản xuất dược liệu, đều có phòng trưng bày các sản phẩm có giá trị. Đủ các loại dược liệu quý hiếm trên khắp thế giới được trưng bày làm mẫu, vừa như bảo tàng nhỏ vừa giới thiệu với khách.

Đến phòng trưng bày của ông Hoàng Quyền Thành, tổng giám đốc tập đoàn dược Đông Nam (TP Tuyền Châu, Phúc Kiến, Trung Quốc), doanh thu tỷ đô/năm, thật bất ngờ khi thấy món quý hiếm mà tập đoàn ông trưng bày, giới thiệu là… đảng sâm.

Đảng sâm được bày cạnh những củ nhân sâm Trường Bạch giá triêuh đô bằng ngón tay, những hộp đông trùng hạ thảo siêu cấp. Ko thấy có tam thất hoang hay sâm Ngọc Linh ở đây cũng như tất cả các phòng trưng bày của các tập đoàn dược ở Trung Quốc. Dù phía Nam Trung Quốc, đặc biệt là tỉnh Vân Nam nơi có nhiều dược liệu quý, có các loại sâm tiết trúc và dòng Ngọc Linh, nhưng cũng ko có trong các phòng trưng bày.

Điều thú vị là người TQ đánh giá đảng sâm rất cao và dùng trong nhiều bài thuốc như vị bồi bổ, tăng sức đề kháng cho cơ thể. Vậy nên, ở Việt Nam, các phương thuốc Bắc do các thầy lang bốc đều có bổ sung đảng sâm như vị bồi bổ cơ thể, giúp nhanh lành bệnh, tăng sức đề kháng. Là bởi thầy lang Việt bốc thuốc theo sách Tàu.

Trong bài An Cung Trúc Hoàn phòng và t.rị t.ai bi.ến của lương y Nguyễn Quý Thanh cũng sử dụng đảng sâm rất nhiều. Mỗi năm mình cung cấp cho cả nửa tấn đảng sâm hoang dã khô để cô bào chế bài thuốc lừng danh cứu sống nhiều người thoát t.ai bi.ến. Tất nhiên, trong bài thuốc ấy, đảng sâm chỉ đóng vai trò tá sứ mà thôi, nhưng nó lại ko thể thiếu để giúp người ốm mau lành bệnh. Nhiệm vụ của sâm là giúp người bệnh hồi phục nhanh mà lại.

Ở Trung Quốc ko còn đảng sâm rừng, chỉ còn loại trồng công nghiệp, sấy khô dài ngoẵng như sợi dây, ko thể so với đảng sâm hoang dã của Việt Nam được. Họ trồng quy mô lớn và đảm bảo an toàn cao. Giá ở TQ ko rẻ, nhưng xuất lậu về Việt Nam thì rẻ như cỏ rác. Chẳng hiểu là sâm hay rác dược liệu.

Từ khi thấy người Trung Quốc coi trọng đảng sâm, thì mình bắt đầu nghiên cứu. Trung Quốc đất rộng mênh mông mà có 4 loại đảng sâm, Việt Nam bé tẹo mà cũng có vài loại. Loại hoa tím ở độ cao 2.000m của dãy Hoàng Liên Sơn là dược liệu tuyệt vời.

Hướng dẫn anh chị em cách sử dụng như sau:

1. Ngâm mật ong: Phơi khô (xao vàng đc thì tốt), nghiền bột, trộn mật ong, mỗi bữa ăn vài thìa, ngày vài bữa.

2. Đun uống như trà: Phơi khô, thái lát (xao vàng đc thì tốt), đun uống thay nước hàng ngày.

3. Hầm với các món ăn: Cắt đoạn củ khô 5cm, hầm gà, vịt, các loại chim với gói thuốc bắc. Cho một nắm, nhiều ít tuỳ thích. Hoặc nấu với các loại thịt, xương.

4. Ngâm rư.ợu: Ngâm tươi hoặc khô đều ok. Khô thì đặc, nhanh đc uống và ko bị vị ngái như tươi. Sao vàng rồi ngâm là tốt nhất. 1kg khô 10 lít rư.ợu 30- 35 độ.

Ảnh: đảng sâm dây tím khai thác ở độ cao 2000m trên dãy Pu Si Lung – Mường Tè.

(Ai hay ho hắng hoặc kém phổi thì đọc)

Nay cung cấp cho các anh chị tư liệu về sâm Tiến Vua (còn gọi với vô số tên Sâm Trâu, sâm Trung Sơn, sâm Nam, Cát sâm, sâm Sắn, Ngưu đại lực, Tài lệch…).

Qua quá trình nghiên cứu, chủ yếu ngâm rượu, thì thấy nó có 5-6 loại. Nhưng, chia sơ lược thì có 2 loại, là thân dây và thân nửa gỗ nửa dây.

Loại thân dây mềm leo như dây sắn dây hiếm hơn, gần như tuyệt chủng, có ở vùng Bắc Giang, từng cực nhiều ở Tây Yên Tử, giờ vẫn còn.

Loại gốc cứng, ngọn leo có ở các tỉnh trung du và miền núi, từng nhiều ở Thái Nguyên, Phú Thọ, Hoà Bình, Lạng Sơn… giờ cũng hiếm trong tự nhiên.

Tài liệu của Việt Nam quá ít, nhưng cũng mô tả vài cách dùng và tổng kết chữa vài bệnh: tăng sức khoẻ, bổ phổi – ph.ế, thấp khớp.

Khi Việt Nam bị người Trung thu mua cạn từ 20 năm trước, thì người Việt mới quan tâm một chút. Nhưng cơ bản là vẫn ít thông tin.

Vậy thì phải nghiên cứu từ Trung Quốc.

Người Trung coi đây là loại d,ượ.c liệu quý và phát triển nó rất mạnh. Nó hiện diện trong món ăn phổ biến như sâm Trường Bạch (nhân sâm), đảng sâm, tam thất, sâm Mỹ… Là món ăn đắt tiền, dễ chế biến, dễ sử dụng.

Sau đây là tài liệu từ Trung Quốc:

Tên nó là Southern Ginseng Niu Dali, chả rõ là Ngưu Đại Lý hay Ngưu Đại Lực. Có chữ Ginseng thì nó được coi là sâm rồi. Bài này tạm gọi là Ngưu Đại Lý.

Tên địa phương vùng Hải Nam, Trung Quốc: củ hải quân, củ sen núi, bộ hải quân lộn ngược, củ khoai tây mạnh mẽ…

Thành phần chính: protein, polysaccharides và alkaloids.

Ngưu Đại Lý là một vị thuốc N.am quý hiếm cùng dược liệu và thực phẩm ở Trung Quốc, thành phần chính gồm protein, tinh bột, polysaccharid và alkaloid, mùi thơm ngào ngạt, tính bình. Nó có danh tiếng là “Nhân sâm nhỏ phương Nam” cho các chức năng của nó như tă.ng cư-ờng th.ể lực mạnh mẽ. Vì giá trị dinh dưỡng cực cao nên nó thường được dùng làm món canh chữa bệnh trong dân gian, phù hợp với mọi lứa tuổi, thể trạng, đặc biệt hữu ích cho người già, người trung niên và thanh niên, có tá.c dụ-ng bồi bổ sức khỏe rất tốt.

Truyền thuyết bên Trung Quốc về nó như sau: Thị trấn Gia Tử dùng Ngưu Đại Lý nên toàn người trường thọ, gia súc cực kỳ mạnh mẽ.

Hải Nam là một trong những nguồn gốc của Ngưu Đại Lý. Người dân Hải Nam có phong tục truyền thống là ăn thịt gia súc để giữ gìn sức khỏe, và có truyền thuyết cảm động về Ngưu Đại Lý.

Thị trấn Gia Tử, Hải Khẩu nhiều năm trước, rất yên bình và xinh đẹp. Người dân ở đây rất giản dị và trung thực, luôn đề cao lòng hiếu thảo, mọi người làm việc lúc mặt trời mọc và nghỉ ngơi lúc hoàng hôn, sống những ngày bình thường và tươi đẹp. Tuy nhiên, một năm nọ, một trận đại hồng thuỷ bất ngờ quét qua, cây cối đều bị tàn phá, mùa màng thất bát, người dân phải chịu cảnh đói khát, thân thể ngày một yếu đi.

Trong thị trấn có một người đàn ông tốt bụng tên là A Nữu, sống với con bò già.

Tất cả lương thực đều bị phá hủy, mọi người không đủ ăn, làm sao có thể nuôi bò? Nhìn thấy con bò già ngày càng yếu đi, A Nữu cảm thấy đau buồn và không còn cách nào khác là phải đuổi con bò già ra khỏi nhà, mong rằng nó có thể kiếm thức ăn bên ngoài và sống tốt.

Sau hơn mười ngày, con bò đột nhiên trở về nhà, tràn đầy năng lượng và sức sống, trong miệng vẫn còn nguyên một củ lạ không rõ tên. A Nữu vừa ngạc nhiên vừa tò mò. Anh ta nấu chín củ lạ để ăn. Quả thật có tác dụng bồi bổ cơ thể thần kỳ, nên liền theo con bò ra ngoài tìm kiếm, phát hiện dưới đất có rất nhiều củ lạ này.

A Nữu đã phân phát củ lạ cho những người già trong làng để giúp mọi người vượt qua giai đoạn khó khăn sau đại hồng thuỷ. Mọi người cảm kích trước lòng tốt của A Nữu và con bò già tên là Lão Nữu nên đặt tên củ lạ là “Ngưu Đại Lý”, lâu dần hình thành thói quen ăn Ngưu Đại Lý để b.ồi b.ổ cơ thể.

Cũng chính vì ăn Ngưu Đại Lý quanh năm mà thị trấn Gia Tử có nhiều người già sống lâu và trở thành một địa điểm sống thọ nổi tiếng Trung Quốc.

Nhiều năm nay, Ngưu Đại Lý là một trong những sản phẩm nông nghiệp nổi tiếng ở thành phố Hải Khẩu, và là sản phẩm chủ lực được phát triển và quảng bá bởi Hainan Shuangjian Biological Technology Co., Ltd.

Công ty đã hoàn thành việc xây dựng cơ sở trồng trọt rộng hơn 5.000 mẫu Anh ở thị trấn Gia Tử, có tất cả mọi thứ từ trồng cây giống, trồng trình diễn, phát triển sản phẩm, sản xuất và chế biến. Đội ngũ R & D và vận hành, cũng như hai nhà máy chế biến hiện đại, đã phát triển một loạt sản phẩm Ngưu Đại Lý, cung cấp cho cả nước.

Sinh trưởng: Trồng trong môi trường hoang dã, sau 4-6 năm sinh trưởng tự nhiên, thân rễ đâm sâu vào tầng đất 1-2 mét, thậm chí đến 3-5 mét, tích lũy chất dinh dưỡng trong suốt thời gian dài sinh trưởng.

Công nghệ: Thiết lập quan hệ hợp tác chặt chẽ với nhiều cơ sở nghiên cứu khoa học như Học viện Khoa học Nông nghiệp Nhiệt đới Trung Quốc và Đại học Y học Cổ truyền Quảng Châu để hỗ trợ kỹ thuật mạnh mẽ cho việc trồng và phát triển sả.n phẩm.

Giá trị: Ngưu Đại Lý, là một trong 87 dư/ợc liệ.u nổi tiếng của Trung Quốc được Bộ Y tế Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ban hành cùng nguồn dư,ợc liệ.u và th.ực ph/ẩm, có giá trị dư,ợc li.ệu phong phú. Bài thuốc có từ lâu đời và đã được ghi trong nhiều dược điển, lần đầu tiên được thấy trong bài “Bào chế thuốc Nam”: “Tăng cường cơ bắp và các kinh phế, bổ phế, dưỡng phổi. Trị đau thắt lưng, đau khớp do phong thấp, viêm gan mãn tính, lao phổi”.

Cuốn sách “Lu Chuan Materia Medica” cũng ghi rằng nó “làm sạch phổi và giảm ho, giải nhiệt và giải độc. Trị ho ra máu, kiết lỵ, bệnh sốt, cơ thể nóng, khát và chóng mặt”. Các cuốn sách tiếp theo như “Lingnan Herbal Medicine”, “Chinese Materia Medica”, “National Compendium of Chinese Herbal Medicine”, “Quảng Đông cổ truyền Trung Quốc” và các cuốn sách khác cũng mô tả hình thái thực vật, môi trường sinh thái, dược tính, thành phần hóa học, dược lý học…

Các bác sĩ cho biết thêm: Mỗi ngày một bát canh để xua đuổi bệnh tật.

Ngưu Đại Lý được coi là một trong “Ba báu vật sức khỏe” của Hải Nam, nước canh ngọt mát, có tác dụng chăm sóc sức khỏe và chữa bệnh bằng chế độ ăn uống cực kỳ cao. Nó phù hợp để duy trì sức khỏe hàng ngày và xua đuổi bệnh tật.

15g Ngưu Đại Lý có thể làm món canh bổ dưỡng đáp ứng nhu cầu sức khỏe của bạn và gia đình. Súp xương heo Ngưu Đại Lý giúp làm ấm cơ thể, chống thấp khớp, lợi tiểu.

Những người bị chàm và phù thũng, thấp nhiều và nhiều đờm, uống thường xuyên sẽ có lợi.

Dùng lâu dài giúp Bổ khí và tăng cường sinh lực cho lá lách, loại bỏ đờm và ẩm ướt, thư giãn cơ bắp và các cơ quan, làm dịu gan và nuôi dưỡng phổi, thận yếu, khí huyết thấp, phong thấp nhức xương, ho thường xuyên, viêm phế quản cấp và mãn tính, hút thuốc lá, người thường xuyên hít phải khói bếp.

Trẻ em, người già yếu dùng tốt nhất.

(Ảnh Ngưu Đại Lý trồng bên Tàu và canh hầm nó)

Chú thích: Sâm Tiến Vua trồng ở TQ và vườn sâm của nhà báo Phạm Dương Ngọc.

Đây là những củ sâm Việt Nam trồng ở Lai Châu, vẫn thường được gọi là sâm Ngọc Linh, bán với tên gọi sâm Ngọc Linh và giá thì bằng 1/2 – 1/3 sâm trồng ở núi Ngọc Linh.

Dân bán dược liệu vẫn nói: Cứ kiểm nghiệm là xong, khỏi chém!

Không tin vào kiểm nghiệm thì tin vào mồm ông bán hàng và khách hàng à?

Nhưng, quan điểm từ nhiều năm trước của tôi, thì chả tin vào thằng nào được hết, cả bán hàng lẫn máy móc kiểm định. Tin vào những thứ đó, có mà đổ thóc giống ra ăn.

Tôi đã làm nhiều kết quả định lượng, định tính cả sâm Quảng Nam, Kontum, Lào, Lai Châu và Trung Quốc, tại Viện Dược liệu Việt Nam – nơi có mẫu chuẩn nhất (giá định lượng là 2,5 triệu đồng/mẫu), và ko thể làm láo được, đều cho ra kết quả kiểm định là Sâm Việt Nam.

Vậy nên, người mua sâm tiết trúc trồng ở núi Ngọc Linh cũng đừng có mà tin đã mua được củ sâm tiết trúc có cội nguồn từ núi Ngọc Linh.

Đến bây giờ, tôi chỉ tin vào những củ sâm chuẩn gen và mẫu mực ở một vài công ty, cá nhân nghiêm túc đang miệt mài nhân giống di thực tại chỗ (như cty Sâm Ngọc Linh Kon Tum của anh Trần Hoàn chẳng hạn) mà thôi.

Còn, tất cả đều ko tin được. Ngay cả củ sâm đang trồng ở núi Ngọc Linh cũng có thể là giống của Trung Quốc, Lai Châu.

Nhưng, nói như vậy, ko có nghĩa, là kết luận sâm Việt Nam ở núi Ngọc Linh là tốt nhất. Chưa có một bằng chứng nào để chứng minh cho điều đó, ngoài những câu phát biểu “tốt nhất thế giới” của mấy ông nghiên cứu tay ngang và dân bán hàng.

Xem kết quả, kiểm nghiệm từ mấy củ sâm trồng 5 năm tuổi Lai Châu này, có thể thấy hàm lượng hoạt chất đặc trưng MR2 khá cao, tới 3,86%. Những củ sâm Lai Châu hoang dã thì siêu cao, tới trên dưới 6%.

Trong khi đó, công bố khoa học, thì MR2 của sâm trồng ở núi Ngọc Linh chỉ là 3% hoặc hơn chút. Thấp hơn sâm trồng ở Lai Châu và bằng một nửa sâm hoang dã ở Lai Châu.

Nhưng, điều kinh ngạc, là saponin Ginsenoside Rg1 (GRg1) của sâm trồng Lai Châu cao… ngã ngửa, khi tới 5,25%.

GRg1 là saponin quý đầu bảng làm nên tên tuổi nhân sâm Hàn Quốc. Những củ sâm hoang dã Hàn Quốc cả trăm năm tuổi, giá triệu đô, cũng chưa chắc đã có hàm lượng saponin GRg1 cao như thế này. Nó có tác dụng rất tốt với thần kinh, giảm stress, giảm căng thẳng mệt mỏi, giúp sản sinh estrogen rất mạnh…

Hàm lượng saponin Rb1 ở mức gần 1%, ở mức trung bình. Đây là saponin quý giúp bảo vệ tế bào gan.

Các saponin Rd, Re, R1 tương đối thấp. Thấp hơn nhiều so với sâm trong núi Ngọc Linh.

Xét về tổng thể, hàm lượng vài loại saponin chính ở mấy củ sâm trồng Lai Châu không già lắm, khoảng 5 năm tuổi, mà tôi định lượng là 10,17%.

Trong khi đó, sâm Ngọc Linh cũng ở mức 10-13%.

Tỷ lệ các saponin chính ở Sâm Việt Nam ở núi Ngọc Linh tương đối đồng đều. Tỷ lệ các saponin ở sâm Lai Châu ko đồng đều, nhưng 2 loại saponin quan trọng là MR2 và G-Gg1 thì lại cao vượt trội so với sâm núi Ngọc Linh.

Tất nhiên, đây chỉ là một phân tích hơi có tính khoa học một chút. Còn, để khẳng định sâm Việt Nam mọc ở đâu tốt hơn, có lẽ phải… ăn thử!

Dược liệu là thứ bí ẩn và ko dễ gì khám phá hết được. Mọi thứ chỉ là để tham khảo mà thôi.

Tờ giấy xét nghiệm cũng chỉ là thứ để loè bịp. Kinh nghiệm lâu năm đôi khi cũng chỉ là để chém chút cho vui!

Dù sao, củ sâm Việt Nam vẫn là thứ hấp dẫn để các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu. Nhưng, điều cần là nhân giống nhanh và giá rẻ xuống cho toàn dân được dùng, mới thực sự ý nghĩa.

Thời tiết ấm áp thì nó chui từ lòng đất lên như ma thuật. Nếu lạnh giá, có băng tuyết thì nó ngủ tiếp. Nhưng, sau 2 năm ngủ dưới lòng đất, gặp thời tiết ấm áp thì nó thức dậy mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Đấy là lý do được mùa sâm. Cả làng, cả bản, cả huyện bỏ hết việc đồng áng vào rừng tìm sâm cứ như dân Nepal, Tây Tạng đi tìm đông trùng hạ thảo, rất thú vị.

Nhưng, tìm được củ sâm cũng khó như trúng số, trúng lô, như ngậm ngải tìm trầm.

Đồng bào cơm nắm vào rừng vài ngày, cả tuần sục sạo, quay ra với một vài củ sâm bằng ngón tay. Ai kiếm được củ sâm vài lạng là cả xã, cả huyện chúc mừng, đến xem, bàn tán, vì nó bằng cả con trâu, con bò.

Những năm trước, sâm tuồn sang TQ giá rẻ. Từ khi có ông Phạm Dương Ngọc nhà báo tìm hiểu về nó, viết về nó, sang tận TQ đào bới tìm hiểu về nó, và nhất là khi người anh em sâm Ngọc Linh thành “quốc bảo” thì dân ta quan tâm nhiều hơn, săn lùng nó ngâm trong bình để ngắm, biếu, xài… rất thú vị và bổ dưỡng, lại thể hiện đc đẳng cấp sành chơi.

Vì thế, sâm về bản, là các đầu mối thu gom. Từ các huyện, tỉnh quanh dãy Hoàng Liên Sơn như Mường La, Bắc Yên (Sơn La), Văn Chấn, Mù Cang Chải, Trạm Tấu (Yên Bái), Sapa, Bát Xát (Lào Cai) và hầu hết các huyện sườn tây Hoàng Liên Sơn của Lai Châu, sâm được gom về vài mối, rồi có thể đi TQ hoặc về thủ đô.

Mỗi năm chỉ có một hai tháng mùa xuân là có loài sâm tiết trúc Hoàng Liên Sơn, ngoài thời gian này 99% là sâm TQ. Chỉ có 1% dân vùi lại trong vườn, bí tiền moi lên bán, khi chúng ko có lá. Vì thế, số lượng khai thác ở tự nhiên mỗi năm chỉ được độ vài tấn, thì có cả tấn về nhà mình rồi. Chắc ko có ai lấy nhiều bằng.

Bây giờ đã cuối mùa xuân. Sâm đã ra hoa, hiếm dần rồi. Hè đến là đậu quả, rồi tàn luôn. Do đó, anh em muốn có bình sâm đẹp thì tranh thủ luôn lúc này, kẻo lại chờ đến 2 năm nữa. Vì, năm nay dc mùa, năm ngoái cũng mọc nhiều, thì dự đoán sang năm sẽ là chu kỳ mà chúng ko ngóc dậy nữa.

Giá 4-10-15-20 triệu/kg tùy to nhỏ, độ tuổi. Liên hệ 0989636689 (Lưu ý, chỉ bán vào cuối đông, đầu xuân và đầu hè. Ngoài thời điểm này 95% là sâm Tàu, 5% là sâm trồng lại trong vườn)